Nền tảng công nghệ thông tin    
Theo ông Nguyễn Mạnh Tùng, Cục trưởng Cục Công nghệ thông tin và Thống kê hải quan (Tổng cục Hải quan), hiện nay lĩnh vực quản lý, giám sát hàng hóa tại cảng biển, cảng hàng không quốc tế vẫn chưa thực sự hiệu quả. Sự kết nối trao đổi thông tin giữa cơ quan hải quan với các DN kinh doanh cảng vẫn còn rất hạn chế, khiến việc theo dõi, quản lý hàng hóa tại cảng gặp nhiều khó khăn; thời gian lưu giữ hàng hóa của DN kéo dài, gây tốn kém.
Tại Cục Hải quan Hải Phòng, đơn vị đầu tiên thực hiện việc kết nối với DN kinh doanh cảng để trao đổi thông tin phục vụ giám sát hàng hóa xuất nhập khẩu (XNK) từ tháng 9-2015, nhưng một số DN kinh doanh cảng, kho bãi tại đây vẫn quản lý theo hình thức thủ công, chưa có hệ thống công nghệ thông tin quản lý nội bộ. Một số DN đã triển khai kết nối trao đổi thông tin với cơ quan hải quan nhưng trang thiết bị lạc hậu nên thông tin chậm, chưa theo thời gian thực, gây ảnh hưởng đến hiệu năng của hệ thống, chưa bảo đảm yêu cầu quản lý. Tại cảng Tân Vũ (Công ty Cổ phần cảng Hải Phòng) thông tin hạ bãi đối với hàng nhập có độ trễ từ 3 đến 6 giờ, dẫn đến tình trạng DN XNK đã hoàn thành thủ tục hải quan nhưng khi ra cảng vẫn phải chờ DN cảng cập nhật thông tin để xác nhận hàng hóa đủ điều kiện ra khỏi khu vực giám sát hải quan. Bên cạnh đó, do chưa có quy trình tổng thể bao quát tất cả trường hợp và thống nhất giữa DN kinh doanh cảng, kho bãi với cơ quan hải quan nên việc quản lý gặp nhiều khó khăn. Điển hình như trường hợp tờ khai chung container nhưng khác chủ dẫn đến giao nhầm hàng hóa, hoặc khi một trong các tờ khai chung container chưa hoàn thành thủ tục hải quan đã thực hiện giao hàng cho chủ hàng dẫn đến tiềm ẩn nhiều rủi ro pháp lý… Có trường hợp DN cảng và cơ quan hải quan lúng túng trong xử lý, phối hợp, trao đổi thông tin khi hàng bị rút ruột tại bãi, hàng hóa đóng trong container nhưng thông quan một phần, hàng hạ bãi chuyển máy soi...

Giám sát hải quan qua hệ thống camera tại Sân bay Quốc tế Nội Bài. Ảnh: NGỌC LINH  
Tháo gỡ từng bước
Hiện tại, Đề án “Giám sát, kiểm soát hàng hóa XNK qua khu vực kho, bãi, cảng Hải Phòng trên Hệ thống thông quan điện tử” (nằm trong Đề án tổng thể của Tổng cục Hải quan về quản lý, giám sát hàng hóa tại cảng biển, cảng hàng không) đang được tích cực triển khai với mục tiêu giải quyết một cách căn bản, đầy đủ các quy định của Luật Hải quan về quản lý, giám sát hàng hóa XNK. Ngay khi bắt đầu tại Chi nhánh cảng Tân Vũ, Chi nhánh cảng Chùa Vẽ thuộc Công ty Cổ phần cảng Hải Phòng, DN đã chuẩn bị cơ bản về cả hạ tầng và con người; nhất là chuẩn hóa về trang thiết bị hệ thống công nghệ thông quan. Công ty đã hoàn thiện quy trình phối hợp giám sát với Cục Hải quan Hải Phòng; trang bị máy vi tính, máy in và thiết bị tin học tại bộ phận "một cửa", kết nối mạng từ cơ quan hải quan tới Chi nhánh cảng Chùa Vẽ, Chi nhánh cảng Tân Vũ…
Theo ông Âu Anh Tuấn, Phó cục trưởng Cục Giám sát quản lý về hải quan, đây là nội dung mới nên cần có sự chuẩn bị chu đáo cả về cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin cũng như quy trình xử lý đồng bộ giữa cơ quan hải quan và các DN cảng, kho, bãi. Đồng thời phải xử lý được các vấn đề đặc thù của từng phương thức vận chuyển cũng như từng địa điểm lưu giữ hàng hóa. Ví như cảng biển khác cảng hàng không; hàng hóa vận chuyển bằng container khác với hàng hóa không vận chuyển bằng container… Tổng cục Hải quan đã thực hiện kế hoạch triển khai theo từng đối tượng để rút kinh nghiệm hoàn thiện cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin cũng như cơ sở pháp lý để việc triển khai đồng bộ đạt hiệu quả cao. Việc triển khai kết nối cũng được mở rộng theo lộ trình để vừa làm vừa rút kinh nghiệm, tiến tới hoàn thiện hệ thống công nghệ thông tin, kịp thời ban hành những văn bản hướng dẫn để không gây xáo trộn, ảnh hưởng đến hoạt động XNK hàng hóa của DN.
Theo đó, lộ trình đề án sẽ được triển khai thí điểm tại Cục Hải quan Hải Phòng vào tháng 8-2017 (đối với đường biển) và tại Cục Hải quan Hà Nội vào tháng 10-2017 (đối với đường không). Tiếp đó đề án sẽ triển khai mở rộng trên phạm vi toàn quốc tại các cục hải quan tỉnh, thành phố có cảng biển, sân bay quốc tế.
HOÀNG GIANG